Η αστρονομία του Αναξιμάνδρου (μέρος 3ο, τελευταίο)

   Αναφέρθηκε ήδη το απόσπασμα του Αετίου περί των άστρων: «Αναξίμανδρος τα άστρα είναι πιλήματα αέρος τροχοειδή, πυρός έμπλεα, κατά τι μέρος από ατομίων εκπνέοντα φλόγα» [Αέτ. ΙΙ, 25, 1 (D.355)]. Είναι φανερό ότι η άποψη του Μιλησίου σοφού είναι γνησίως αστροφυσική και μάλλον δύσκολα φαίνεται να να συμβιβάζεται με τη λαϊκή, αλλά και γενετική, αρχαία αντίληψη ότι τα άστρα του νυκτερινού ουρανού είναι «καρφιτσωμένα» στο στερέωμα, ή με τη μεσαιωνική ότι τα άστρα είναι απλώς μικρές τρύπες στο σκοτεινό στερέωμα μέσα από τις οποίες διακρίνεται το φως του Παραδείσου! Και όμως, ο Αναξίμανδρος παρατήρησε ότι η Γη φαινόταν σαν να βρίσκεται στο κέντρο μια τεράστιας σφαίρας, στην εσωτερική επιφάνεια της οποίας ήταν στερεωμένα τα άστρα. Αυτή είναι η έννοια της Ουράνιας Σφαίρας, που για τον λόγο αυτό ονομάζεται και «στερέωμα». Πρόκειται για μία χρήσιμη έννοια για τον προσδιορισμό θέσεων στον ουρανό, χρησιμοποιείται άλλωστε ακόμα και σήμερα ως το υπόβαθρο για τον ορισμό των ουρανογραφικών συντεταγμένων. Η μαθηματική κατασκευή μπορεί να είναι μία προσομοίωση της πραγματικότητος, αλλά δεν ταυτίζεται απαραίτητα με αυτή. Θα ήταν λοιπόν δυνατό να θεωρηθεί ο Αναξίμανδρος κατά κάποιο τρόπο πατέρας αυτού που καλείται Σφαιρική Αστρονομία ή γενικότερα της Μαθηματικής Αστρονομίας, όροι πολύ συγγενείς μεταξύ τους, που έχουν περιπέσει σήμερα στην αφάνεια μετά στην επικράτηση της Αστροφυσικής στην αστρονομική έρευνα.

Η αστρονομία του Αναξιμάνδρου (μέρος 2ο)

   Η αδέσμευτη σκέψη του Αναξιμάδνρου απέρριπτε εν τελώς την ανθρωπομορφική Κοσμογονία που δίδασκε η Μυθολογία, και που αφορούσε τη γενετήσια αναπαραγωγή μεταξύ θεϊκών οντοτήτων (π.χ. Χάος, Νύκτα, Ουρανός, Γαία κλπ.) σε γενεαλογικά δένδρα, δηλαδή την Κοσμογονία – Θεογονία, που αποτελούσε μέχρι τότε τη βάση όλων των Κοσμογονιών, από της Ρώμη ως την Ινδία και την Αίγυπτο. Ο Μιλήσιος φιλόσοφος υπέθετε ότι το «άπειρον» είχε τη δύναμη να δημιουργεί ζωή από μόνο του, ξεκινώντας από ένα γόνιμο σπόρο («σπέρμα γόνιμον»), που αυτογονιμοποιήθηκε με το αντίθετο του, αποσπάσθηκε από το «άπειρον» και αναπτύχθηκε μέσα σε μια πύρινη σφαίρα, η οποία περιείχε μια ψυχρή μάζα. Στην αρχική αυτή φάση δημιουργίας χωρίσθηκαν τα δύο αντίθετα: το θερμό που εμπεριείχε το ξηρό και το ψυχρό που εμπεριείχε το υγρό. Ο διαχωρισμός ξηρού και υγρού σχημάτισε τη θάλασσα και την ξηρά. Η υγρασία, που δημιουργήθηκε από την επίδραση του θερμού στο ψυχρό, ήταν ο φορέας της ζωής. Μετά τον διαχωρισμό θερμού και ψυχρού, το μεν πρώτο σχημάτισε έναν εξωτερικό πύρινο θόλο (το πυρ), το δε δεύτερο τον αέρα, τη γη και το νερό. Τα στοιχεία αυτά αναμιγνύονταν και διαχωρίζονταν συνεχώς. Η εξωτερική πύρινη σφαίρα διανοίχθηκε και από τη διάνοιξη αυτή και τον αποκλεισμό του πυρός σε τροχοειδείς κύκλους (δακτυλίους) σχηματίσθηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα.

Η αστρονομία του Αναξιμάνδρου (μέρος 1ο)

   Ανάμεσα στους κορυφαίους των Ιώνων φιλοσόφων, που επεκράτησε στη φιλοσοφική – φιλολογική πρακτική να αποκαλούνται «προσωκρατικοί», συγκαταλέγεται και ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, όχι απλώς μαθητής αλλά και συγγενής του διασημότερου συμπατριώτη του, του Θαλή, περί δεκαπέντε χρόνια νεώτερός του. Ο Αναξίμανδρος , γιος του Πραξιάδη, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Μίλητο, όπου και απεβίωσε το 546 ή 545 π.Χ. (κατ’ άλλους το 540 π.Χ.) σε ηλικία 64 ετών. Ταξίδεψε ωστόσο σε πολλά μέρη: στις χώρες του Εύξεινου Πόντου, στην Αίγυπτο και στη Βαβυλώνα, στα νησιά του Αιγαίου και στην κυρίως Ελλάδα. Η οικογένειά του ήταν εύπορη και, αντίθετα από τον δάσκαλό του, έχαιρε της αναγνωρίσεως και του σεβασμού των συμπολιτών του από την αρχή, ως δημόσια προσωπικότητα. Ο Αιλιανός μάλιστα αναφέρει ότι τον όρισαν αρχηγό της αποστολής αποικισμού στην Ανατολική Θράκη, όπου οι Μιλήσιοι ίδρυσαν την Απολλωνία. Η εμφάνιση στο συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο σημαντικών μορφών, με δεδομένες και απτές συνεισφορές στην παγκόσμια κατανόηση του φυσικού κόσμου, δεν είναι ασφαλώς τυχαία, αλλά αντανακλά την παρουσία ενός γενικότερου πνευματικού περιβάλλοντος που ευνοούσε την ελεύθερη σκέψη.