Ανθρώπινη δραστηριότητα κατά βούληση ή νομοτελειακή;

 Πληθώρα συζητήσεων έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με την βούληση του ανθρώπου και κατά πόσο αυτή είναι ελεύθερη ή όχι. Υπάρχει πλήθος επιχειρημάτων εκατέρωθεν και αντίστοιχα αντεπιχειρήματα απ' την απέναντι πλευρά και πάει λέγοντας, καθιστώντας την συζήτηση ατέρμονη δίχως κάποια κατάληξη ουσιαστική. Σε ανάλογες περιπτώσεις θεωρώ πως φρόνιμο θα ήταν να αφήσουμε τον ίδιο τον άνθρωπο και τη δραστηριότητα του να μας υποδείξουν τι πραγματικά συμβαίνει, ώστε να εξάγουμε τα όποια συμπεράσματα προκύψουν.

 Στην παραπάνω εικόνα παρουσιάζονται ανά δυάδες, μια πανοραμική εικόνα διαφόρων πόλεων φωταγωγημένων (αριστερά) και διαφόρων νευρώνων αποτυπωμένων με μικροσκόπιο φθορισμού (δεξιά). Εύκολα διακρίνουμε τις εντυπωσιακές ομοιότητες δομικά και σχηματικά, θα μπορούσε να πεις κανείς εύκολα ότι όλες οι εικόνες αναπαριστούν ίδια ή παρόμοια αντικείμενα όμως δεν είναι έτσι.

 Στην πρώτη περίπτωση, αυτής των πόλεων έχουμε δομές καθαρά τεχνητές, κατασκευασμένες από τον άνθρωπο, συνεπώς έχουν δομηθεί κατά βούληση του εκάστοτε κατασκευαστή. Στην δεύτερη περίπτωση, αυτής των νευρώνων, είναι δομές βιολογικές και συναντώνται στη φύση και κατέληξαν να είναι έτσι έπειτα από κάποια εξέλιξη από τη στιγμή της δημιουργίας τους. Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, με ποιον τρόπο δυο δομές καταλήγουν να είναι παρόμοιες, προερχόμενες όμως από εν τελώς διαφορετικές κατασκευαστικές/δημιουργικές και εξελικτικές πορείες. Η μεν πρώτη δομή ουσιαστικά δεν έχει εξέλιξη, καθώς αναπτύσσεται κατόπιν ανθρώπινης δραστηριότητος (άρα ίσως το πούμε ανάπτυξη), η δε δεύτερη εξελίσσεται συνεχώς με το πέρασμα του χρόνου υποκείμενη σε ορισμένους νόμους και κανόνες της βιολογίας πρωτίστως, και της χημείας και της φυσικής δευτερευόντως.

Αφού λοιπόν καταλήγουν σε παρόμοια σχηματικά μοντέλα και οι δύο περιπτώσεις λογικά μπορεί να υποθέσεις κάποιος ότι και στις δύο επιδρά η ίδια δύναμη ή ο ίδιος καθοριστικός κανόνας ή νόμος.

Θα παραθέσω ένα μικρό παράδειγμα: "αν αφήσουμε δύο διαφορετικά αντικείμενα από κάποιο ύψος και τα δύο θα πραγματοποιήσουν ελεύθερη πτώση προς το έδαφος, καθώς θα δέχονται τη δύναμη της βαρύτητος και αν τα πετάξουμε οριζοντίως ή έστω με κάποια κλίση αυτά υποκείμενα ξανά στη βαρυτική δύναμη, θα διαγράψουν μια καμπύλη. Συνεπώς βλέπουμε ότι ο νόμος της βαρύτητος επηρεάζει το φαινόμενο μας".

 Όμως, όπως ειπώθηκε παραπάνω οι πόλεις δομήθηκαν από τους ανθρώπους κατά βούληση, εν αντιθέσει με τους νευρώνες που ακολούθησαν κάποιους κανόνες εξελίξεως. Οπότε, η δεύτερη περίπτωση μένει ανεπηρέαστη από εξωτερικούς παράγοντες πέραν της φύσεως και αφού το αποτέλεσμα είναι γεγονός αναλλοίωτο, συνεπώς φαίνεται πως η πρώτη περίπτωση επηρεάζεται και από άλλες παραμέτρους άγνωστες σε 'μας ή οι άνθρωποι δεν δρουν κατά βούληση. 

 Τείνω να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι η φαινομενικά ελεύθερη και απρόβλεπτη ανθρώπινη δραστηριότητα, τελικώς αναπτύσσεται νομοτελειακά και διέπεται από κανόνες και αυτό προκύπτει εμπειρικά σ' αυτήν την περίπτωση και όχι υποθετικά. Είναι μια λογική υπόθεση πως όταν τα βασικά δομικά στοιχεία δρουν προβλεπόμενα και κατά κανόνα, τότε και το σύνολο θα δρα παρομοίως. Αρκετές είναι οι περιπτώσεις όμως που το σύστημα συνολικά καθίσταται απρόβλεπτο και χαοτικό, παρά το γεγονός ότι τα επί μέρους στοιχεία συμπεριφέρονται προβλέψιμα. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όντως είναι χαοτικό το σύστημα, αλλά μπορεί να οφείλεται στη δική μας, παροντική, άγνοια και συνεπώς στην αδυναμία υπολογισμού και προβλέψεως της εξελίξεως. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το γνωστό σε όλους, ''πρόβλημα των τριών σωμάτων'', στο οποίο συνοπτικά έχουμε τρία σώματα σε αλληλεπίδραση και των οποίων γνωρίζουν επακριβώς τις τροχιές και τις λοιπές παραμέτρους, αλλά δεν μπορούμε με ακρίβεια να υπολογίσουμε κάποια μελλοντική ή και την τελική κατάσταση του συστήματος. 

(Όποιος θέλει να διαβάσει κάτι επί πλέον για το πρόβλημα των τριών σωμάτων, μπορεί να πατήσει ΕΔΩ)

 Δεν αποκλείεται κάποια στιγμή στο μέλλον να καταφέρουμε να λύσουμε το πρόβλημα αυτό και άλλα παρόμοια, καταργώντας έτσι το χάος, το οποίο φαίνεται να περιβάλλει το συγκεκριμένο θέμα. Καθώς προχωράει η επιστήμη ανακαλύπτουμε όλο και νεότερες γνώσεις, οπότε δεν αποκλείεται το χαοτικό και απρόβλεπτο σήμερα, να γίνει απολύτως προβλέψιμο αύριο, έχοντας κατανοήσει πλήρως το μηχανισμό λειτουργίας και τους νόμους που τον διέπουν.

Δημιουργείται λοιπόν ένα δίλημμα ή διχασμός ας το πω, για το αν έχουμε τελικώς ελεύθερη βούληση ή δεν έχουμε. Προσωπικώς, θεωρώ πως έχουμε βαθμούς ελευθερίας εντός ενός ευρύτερου καθορισμένου πλαισίου όμως. Δηλαδή θα μπορούσαμε να φέρουμε στο μυαλό μας έναν τεράστιο σε μήκος και διάμετρο σωλήνα, ο οποίος καταλαμβάνει μια συγκεκριμένη έκταση κατά μήκος μιας προδιαγεγραμμένης τροχιάς. Εμείς εντός αυτού του θεωρητικού σωλήνα, καθώς κινούμαστε κατά μήκος του χρόνου συλλογικά, ταυτοχρόνως ατομικά έχουμε ελευθερία κινήσεων στον χώρο που μας διατίθεται εντός του σωλήνα, στην έκταση της διαμέτρου δηλαδή. Φέρνοντας ένα πιο πρακτικό παράδειγμα είναι το εξής: Μπορεί άλλος να έχει προκαθορίσει ότι εμείς θα πραγματοποιήσουμε ταξείδι από την Ελλάδα έως το Παρίσι, όμως η διαδρομή είναι δική μας απόφαση. Διακρίνεται δηλαδή ένα καθορισμένο πλαίσιο γενικώς, και μια ελευθερία αποφάσεως ειδικώς, εντός του πλαισίου.